Penawd Y Cyrifiad 1891: ‘Roedd agos at un filiwn o siaradwyr Cymraeg yng Nghymru, gan gynwys 508,036 uniaith Gymraeg (30.4% o boblogaeth Cymru gyfan)
Mae rhai haneswyr yn amau’r rhifau uniaith. Mae’n bosib fod ymwybyddiaeth genedlaethol newydd, a brwdfryder rhai i fanteisio ar y cyfle i dynnu sylw at y Gymraeg, wedi gwyrdroi’r cyfanswm yn uwch na’r gwir. Er nad yw’n gyhuddiad deg yn ôl rhai eraill. Ond ni allwn fod yn hollol sicr o’r ffigyrau, yn arbennig mewn ardaloedd lle ‘roedd cynghorwyr yn galw’n gyhoeddus am i bawb nodi “Cymraeg yn unig” ar y ffurflen.
I raddau mawr ‘roedd ysgolion uniaith Saesneg yn gyfrifol am Seisneigio nifer o ardaloedd Cymru. Ffactor arall o bwys oedd anfodlondeb gyffredinol mewnfudwyr di-Gymraeg i ddysgu’r iaith.
